KAVRAMSAL DEĞİŞİM YAKLAŞIMI

Tüm kavramlar soyuttur. Bu nedenle kavramlar zihinlerde hayal edilerek anlaşılmaya çalışılmaktadır. Yaygın bir anlayış vardır ki; bu anlayış “genç çocuklar soyut düşünemediklerinden kavramsallaştırma gerçekleştiremezler” şeklindedir. Bunun aksine çok küçük yaştaki çocuklar da soyut kavramaları kavramsallaştırabilmektedirler. Ancak algıladıkları gibi kavramsallaştırmaktadırlar. Duit ve Treagust (2003) çalışmasında öğrencilerin öğrenme ortamlarına kökleşmiş bilgilerle (rooted- knowledge) geldiklerini ve böyle bilgilerin değişmesinin kolay olmadığını belirtmiştir. Seiger- Ehrenberg (1981), kavramsallaşmanın öğrencilerin zihninde gerçekleşmesiyle kavramların öğrenilebileceğini vurgulamaktadır. Kavramsal öğrenmenin etkili ve tam doğru olabilmesi için bir takım stratejiler belirlenmiştir. Bunlar:

1.    Öğrenciler kavramın birden fazla örneğine odaklanmalıdırlar.

2.    Öğrenciler kavramın özellikleriyle ilgili örnekleri ve örnek olmayanları hakkında bilgi toplamalıdırlar.

3.    Öğrenciler kavramla ilgili ayırt edici özelliklere dikkat etmelidirler.

4.    Öğrenciler kavramın örneklerinin tüm benzerliklerine dikkat etmelidir.

5.    Öğrenciler kavramın diğer örneklerinin de doğru olup olmadığını denemeli ve benzer özellikleri genellemelidir.

6.    Öğrenciler kavramın örneklerine benzeyen ama örnek olmayanlarına dikkat etmelidirler.

7.    Öğrenciler kavramın tüm farklı özelliklerini göz önünde bulundurarak genellemeye gitmelidirler.

Kavramların öğretilmesinde Piaget özümseme (assimilation), yerleştirme (accommodation) ve dengeleme (equilibrium) ilkelerini kullanmıştır (aktaran: Çalık, 2006). Posner ve Strike (1992), kavramların öğretilmesinde özümseme aşamasında bilginin anlamlandırılmaksızın var olan bilgilerle birleştirildiğini, yerleştirme aşamasında ise var olan kavramların gözden geçirildiğini ve anlamlandırıldığını belirterek, yerleştirme aşamasının sağlanmasının özümseme aşamasına göre daha zor olduğunu ifade etmişlerdir. Posner ve arkadaşları özümseme, yerleştirme ve dengeleme ilkelerinden faydalanarak kavramsal değişim yaklaşımını geliştirmişlerdir. Kavramsal değişim için özellikle de yerleştirme ilkesinin öğrenciler için önemli olduğunu vurgulamışlardır (akt. Talib, Matthews & Secombe, 2005).  

Kavramsal Değişim Yaklaşımı başlangıcını Piaget ve Zeitgeist’ten almış, Posner ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir (akt. Chambers & Andre, 1997). Kavramsal Değişim Modeli öğrencilerin ön bilgilerinin öğrenmedeki rolünü aydınlatmak için 1980’lerde ortaya çıkmıştır (Thorley, 1990). Adams ve Chiappetta (1998), öğrencilerin fiziği tam anlayabilmeleri için kavramsal değişimi gerekli görmektedirler. Ayrıca kavramsal değişimin bireyde mantıklı bir içerikte olması gerekçesi ile öğrencilerin inanç ve tutumlarının kavramsal değişim için önemli olduğunu ifade etmişlerdir.

Öğrencilerin kavramsal değişimi Fen kavramlarını öğrenmelerine ve anlamalarına göre gerçekleşmekte ya da gerçekleşememektedir (Duit & Treagust, 2003; Coştu, 2006).

Kavramsal gelişim ve değişim öğrencilerin kendi öğrenmelerini düzenlemeleri için gerekli öğrenme aktivitelerinin düzenlenmesiyle mümkün olmaktadır (Biemans & Simons, 1995). Kavramsal değişimin sağlanması için kavramsal değişim stratejisine dayalı çeşitli aktivitelerin düzenlendiği araştırmalar yapılmıştır. Bu aktiviteler arasında kavramsal değişim stratejisine dayalı “kavramsal değişim metinleri” (Chambers & Andre, 1997; Geban & Bayır, 2000; Çakır, Uzuntiryaki & Geban, 2002; Alparslan, Tekkaya & Geban, 2003; Tekkaya, 2003; Köse, 2004; Çalık, 2006), “çürütücü metinler” (Palmer, 2003), BDÖM (Biemans & Simons, 1995; Tao & Gunstone, 1997; Windschitl, 2001; Talib, Matthews & Secombe, 2005), “gösteri deneyleri” (Gedik, Geban & Ertepınar, 2002), “model kurma”, “tartışma” (Gürses, Doğar, Yalçın & Canpolat, 2001); “analoji” (Çalık, 2006) sayılabilir. Ancak araştırmacılar Kavramsal Değişim Yaklaşımı’yla öğrencilerin kavram yanılgılarının tamamen yok edilemediğini, Kavramsal Değişim Yaklaşımı’nın kavram yanılgılarının azaltılmasında ve önlenmesinde etkili olduğunu belirtmişlerdir (Windschitl, 2001; Gedik vd., 2002; Duit & Treagust, 2003; Saka, 2006; Çalık, 2006).

Yukarıdaki metin Şahin'in (2010) doktora tezinden aynen alınmıştır. 

Şahin, Ç. (2010). İlköğretim 8. Sınıf “Kuvvet Ve Hareket” Ünitesinde “Zenginleştirilmiş 5e Öğretim Modeli”ne Göre Rehber Materyaller Tasarlanması, Uygulanması Ve Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.